Ανάμεσα στους πολλούς και σημαντικούς ψάλτες που έχει αναδείξει το Περιβόλι της Παναγίας, αναμφίβολα ξεχωριστή θέση κατέχει ο π. Διονύσιος, που επρόκειτο να μείνει γνωστός με την επωνυμία Διακο-Διονύσης Φιρφιρής.
Όπως πληροφορούμεθα από την περιοδική έκδοση της Ι.Μ. Γρηγορίου Αγίου Όρους «Ο Όσιος Γρηγόριος», ο π. Διονύσιος γεννήθηκε στη Μεγάλη Παναγία της Χαλκιδικής το 1912 και το κοσμικό του όνομα ήταν Δημήτριος Κούκος.
Σε ηλικία οκτώ ετών ακολούθησε τον πατέρα του στις Καρυές, όπου εργαζόταν στο Βατοπαιδινό Κονάκι. Και αμέσως μετά ο μικρός Δημήτρης αποφασίζει να μείνει για πάντα στο Άγιο Όρος, κοντά στον θείο του Γέροντα Χαράλαμπο Φιρφιρή, στο Κουτλουμουσιανό Κελλί του Προφήτου Ηλιού. Ο Γερο Χαράλαμπος ήταν ιεροψάλτης και ο ανηψιός του έλαβε και εκείνος το επώνυμο Φιρφιρής από τους Γέροντες του Κελλιού, κατά διαδοχήν του θείου του.
Ο π. Διονύσιος δεν είχε προλάβει να τελειώσει πέρα από την πρώτη τάξη του Δημοτικού. Ωστόσο, είχε εξαρχής μιαν ιδιαίτερη έφεση στη μουσική. Έτσι, μένοντας με τον ιεροψάλτη θείο του, αρχίζει να καλλιεργεί και να πολλαπλασιάζει το τάλαντο. Συνόδευε τον θείο του στο αναλόγιο και όσο μεγάλωνε οι φωνές τους δεν διακρίνονταν εύκολα.
Άνθρωπος εκ φύσεως οξύνους, προσπαθεί να εμβαθύνει στη μουσική. Επιλέγει ως καλύτερη μέθοδο εκμάθησής της να ακούει όλους τους ψάλτες και να επιλέγει τον τρόπο που έκρινε καλύτερο. Με την πάροδο του χρόνου δημιούργησε το μοναδικό και ξεχωριστό αυτό προσωπικό του ύφος. Εξαιτίας της μοναδικότητας του ύφους του, ήταν δύσκολο να συμψάλλει με τον καθένα και τον ανέπαυε να έχει λίγους βοηθούς, που όμως ταίριαζε το ύφος τους με το δικό του.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΚΜΗΣ
Η επόμενη περίοδος ήταν εκείνη της διακονίας του στον Ναό του Πρωτάτου, που διήνυε τότε μια περίοδο αίγλης, και, όπως αναφέρεται στο περιοδικό «Οσιος Γρηγόριος», ένα πολυπληθές εκκλησίασμα μοναχών και λαϊκών κατέκλυζε το Πρωτάτο για να απολαύσει τις ανεπανάληπτες κατανυκτικές μελωδίες μεγάλων ιεροψαλτών. Το εκκλησίασμα, όπως επισημαίνει το προαναφερθέν κείμενο, έδειχνε ιδιαίτερη προτίμηση στα αργά μαθήματα που είχαν παραδοθεί από τους παλιούς μεγάλους δασκάλους της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής και ψάλλονταν στις αγιορείτικες πανηγύρεις, ιδιαιτέρως στις αγρυπνίες.
Όπως έλεγαν οι παλαιότεροι, τη Μ. Εβδομάδα έσπευδαν όλοι να κλείσουν τα καταστήματά τους και να τρέξουν στο Πρωτάτο για να ακούσουν τον Διακο-Διονύσιο, ιδιαίτερα στο Τροπάριο της Κασσιανής, ενώ η φωνή του συνέπαιρνε τόσο πολύ το εκκλησίασμα, ώστε πολλοί σκαρφάλωναν στα παράθυρα για να τον δουν.
Το 1955, στις εορταστικές εκδηλώσεις για την αγιοκατάταξη του Οσίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, ο π. Διονύσιος έψαλλε τα τροπάρια της Ακολουθίας που είχε συνθέσει ο κορυφαίος Υμνογράφος της Εκκλησίας, ο όσιος Γέροντας Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης. Το μεράκι και το πάθος με τα οποία τα έψαλλε ο π. Διονύσιος και μάλιστα τα δοξαστικά, κίνησαν τον θαυμασμό όλου του εκκλησιάσματος και ο ίδιος ο π. Γεράσιμος ο Μικραγιαννανίτης διαβεβαίωνε ότι δεν είχε ξανακούσει τέτοιο ψάλσιμο.
Εξάλλου, ο Διακο-Διονύσιος πήγαινε πρόθυμα όπου τον καλούσαν, σε πανηγύρεις των Σκήτεων και των Κελλιών και φυσικά των Ιερών Μονών και δεν ήθελε να λυπήσει κανέναν αδελφό, εφόσον μπορούσε να τον εξυπηρετήσει.
Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ
Το 1979 ασθένησε σοβαρά και έπρεπε να υποβληθεί σε εγχείρηση. Αφού προετοιμάστηκε όπως ταιριάζει σε μοναχό (επέστρεψε στο Άγιο Όρος, εξομολογήθηκε, έκανε Ευχέλαιο και μετάλαβε των Αχράντων Μυστηρίων) υπεβλήθη στη δύσκολη εκείνη εγχείρηση που διήρκεσε πάνω από πέντε ώρες. Η ιατρική γνωμάτευση του έδινε ελάχιστο χρόνο ζωής, αλλά το θέλημα του Θεού ήταν διαφορετικό. Ο Διακο-Διονύσης έζησε άλλα δέκα χρόνια. Την περίοδο αυτή η φήμη του διαδόθηκε έτι πλέον στους πιστούς, αφού κατά καιρούς τον παρουσίαζαν σε διάφορες μουσικές εκπομπές στο ραδιόφωνο και τα μέλη που έψαλλε με το παλαιό αυστηρό ύφος της Αγιορείτικης Παράδοσης, μαγνητοφωνήθηκαν και κυκλοφόρησαν σε πολλές κασέτες.
Ο ίδιος παρέμεινε ταπεινός μέχρι το τέλος του επίγειου βίου του και έλεγε σε όσους τον ρωτούσαν: «Δεν έχω καμιά αξίωση ούτε πρωτοψάλτης να λέγομαι, απλώς ένας ταπεινός ψάλτης, όσο μπορώ να ξελειτουργώ τον παπά στην Εκκλησία». Η χαρά του μάλιστα ήταν πολύ μεγάλη όταν έβλεπε τους νεώτερους μοναχούς να μένουν προσηλωμένοι στην παλαιά παράδοση της Αγιορείτικης βυζαντινής μουσικής.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η ασθένειά του επανεμφανίστηκε. Εισήχθη πάλι στο νοσοκομείο (πάντα αφού είχε προετοιμαστεί όπως έπρεπε) αλλά η κατάστασή του είχε επιδεινωθεί ανεπανόρθωτα. Επέστρεψε λοιπόν στο Κελλί του και υπομένοντας αγόγγυστα τους πόνους της ασθένειας, αναχώρησε ειρηνικά για την Αιώνια Βασιλεία στις 6 Απριλίου του 1990.
Όπως αναφέρει το σχετικό αφιέρωμα του Γρηγοριάτικου περιοδικού, … «Την προηγουμένη της κοιμήσεώς του δεν δέχεται να λάβει καμία τροφή, ούτε την συσκευή οξυγόνου προς ανακούφιση της δύσπνοιάς του, ούτε δέχεται επισκέψεις. Μένει μόνος, συγκεντρωμένος στον εαυτό του. Ξημερώνοντας η επομένη ημέρα, ήσυχα και ειρηνικά παραδίδει το πνεύμα του εις χείρας Θεού. Ήταν ημέρα παραμονή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, προπαραμονή της Κυριακής των Βαΐων και ο π. Διονύσιος μετέβαινε στο αναλόγιο των άνω, να ψάλλει το ερχόμενον πάθος του Κυρίου και το Πάσχα» .
Ένας αυθεντικός εκφραστής της αγιορείτικης ψαλτικής παράδοσης
Δεκαεπτά χρόνια μετά την κοίμηση του π. Διονυσίου Φιρφιρή, τον Μάιο του2017, η Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, θέλοντας να τιμήσει τη μνήμη του αυθεντικού εκφραστή της αγιορείτικης ψαλτικής τέχνης με τη χαρισματική φωνή, και μάλιστα για πρώτη φορά σε ακαδημαϊκό χώρο, σε συνεργασία με τον Δήμο Αριστοτέλη Χαλκιδικής, από όπου καταγόταν ο π. Διονύσιος, διοργάνωσε επιστημονική ημερίδα με τίτλο «Ο Αγιορείτης Ιεροψάλτης Διακο- Διονύσης Φιρφιρής».
Παρευρέθηκαν Ακαδημαϊκοί, Αγιορείτες Μοναχοί, ιερείς και ψάλτες που τον γνώρισαν από κοντά. Στην ημερίδα εκείνη, είχαν απευθύνει χαιρετισμούς ο πρόεδρος του Τμ. Θεολογίας κ. Παναγιώτης Σκαλτσής, ο αντιδήμαρχος του Δήμου Αριστοτέλη κ. Ιωάννης Μητροφάνης και ο π. Πορφύριος από το Κουτλουμουσιανό Κελί του Προφήτη Ηλία, όπου μόνασε ο Διακο Διονύσιος.
Μίλησαν ο επίκουρος καθηγητή του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ κ. Ε. Γιαννόπουλος με θέμα «Η ψαλτική παράδοση του Αγίου Όρους και ο Διακο- Διονύσης Φιρφιρής», ο μεταπτυχιακός φοιτητής του Τμ. Θεολογίας π. Πολύκαρπος ο οποίος, αφού ανέγνωσε την ομιλία του ιερομόναχου Αντίπα Αγιορείτη, Ιεροψάλτη και Γέροντα του Ιερού Ιβηρίτικου Κελλιού της Αγίας Άννας στις Καρυές, με θέμα «Αναμνήσεις από τον Γέροντα Διακο- Διονύση Φιρφιρή», και τέλος ο π. Χρυσοβαλάντης Θεοδώρου, θεολόγος και μουσικολόγος -και άριστος ψάλτης και ο ίδιος, όπως εκ προσωπικής πείρας δυνάμεθα να διαβεβαιώσουμε. Το θέμα της εισηγήσεώς του ήταν «Ο Διακο- Διονύσης Φιρφιρής ως φορέας της Αγιορειτικής προφορικής ψαλτικής παραδόσεως».
Κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την ομιλία του τελευταίου αυτού εισηγητή, αποτελούν τον καλύτερο επίλογο. Ο π. Χρυσοβαλάντης, αφού χαρακτήρισε τον π. Διονύσιο ως αυθεντικό φορέα της αγιορείτικης παράδοσης και λαμπρό εκφραστή ενός βαρύτιμου πλούτου, τόνισε ότι η ερμηνεία του «συμπυκνώνει στον πυρήνα της την μακραίωνη ζώσα ψαλτική διαδρομή του Αγίου Όρους. Λιτή και στιβαρή, με πειθαρχημένο ύφος και ρυθμό και πάνω από όλα κλασική και υποδειγματική Έτσι, η ρυθμική κίνηση, η μέριμνα της μελισματικής εκφραστικότητας, η διαυγής και πλούσια ηχητικότητα αποτελούν μια ιστορική ερμηνευτική παρακαταθήκη».
ΑΙΩΝΙΟ ΣΤΟΜΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
«Στην ερμηνεία του έχει διαφυλαχθεί ένα κομμάτι του ελληνισμού», παρατήρησε ο π. Χρυσοβαλάντης, για να κλείσει με τα παρακάτω λόγια: «Οι Αγιορείτες ψάλτες δεν εκφράζουν ψάλλοντας τα προσωπικά τους συναισθήματα αλλά την πίστη τους. Δεν ανταγωνίζονται με τον “απέναντι” ψάλτη. Δεν τους νοιάζει να ψέλνουν δεξιά ή αριστερά. Για αυτούς ο ναός δεν είναι τόπος αναψυχής, ο λαός του Θεού ακροατήριο και η ψαλμωδία μέσον για την ικανοποίηση και την τέρψη των αισθητικών αναγκών του ανθρώπου. Δεν είναι κανταδόροι που χρησιμοποιούν τη φωνή τους για επίδειξη της καλλιτεχνικής τους δεξιότητας. Ψάλλοντας απαρνιούνται τον εαυτό τους. Η ψαλμωδία για αυτούς δεν είναι αυτοσκοπός ή προσωπικό κατόρθωμα. Το στόμα τους γίνεται το αιώνιο στόμα της Εκκλησίας».
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”
EL 
FR 
NL